Al heel wat jaren ben ik gefascineerd door de Kwantum-mechanica en het gedachtenexperiment van Erwin Schrödinger, bekend onder de naam “Schödingers Kat”. Ik ben geen béta, maar dat ontneemt me niet de mogelijkheid om er van te genieten, me er over te verwonderen, en om het experiment te gebruiken en te transformeren naar het en mijn dagelijks leven.
Ik moest opnieuw aan Schrödingers Kat denken, toen een paar weken geleden president Donald J. Trump tijdens een persconferentie, waarin hij wél boodschappen uitzond naar de wereld, maar niet echt in gesprek ging met de aanwezige journalisten – hoezo persconferentie? – de mededeling deed dat de oorzaak van het toegenomen aantal Corona-besmettingen in de VS het directe gevolg was van het toegenomen aantal Corona-testen. Zijn voorstel om de pandemie onder controle te krijgen was even eenvoudig als bizar: Minder (of misschien wel helemaal niet) testen. De boodschap was zo bezijden de waarheid en werkelijkheid, dat een groot deel van de journalistieke wereld zich hierover ten minste verwonderde. Het deed heel erg denken aan het gedrag van kinderen die de handen voor hun ogen slaan, de enge dingen dan niet zien, en daaruit hun eigen veiligheid destilleren. Immers, wat je niet kunt zien, dat is er ook niet. Als je geen Corona-testen uitvoert – als je niet kijkt – dan zul je ook geen besmettingen vinden. Problem solved! Duidelijk toch?
Ik heb mijn (pleeg)kinderen vaak en regelmatig verteld over het verhaal van de kat van Schrödinger. De beschrijving van het gedachten-experiment van Schödinger zelf is niet heel erg eenvoudig (zie hierna) dus ik maakte er altijd een vereenvoudigde versie van (zie daarna), die steeds weer leidde tot verbazing en verwondering. Én tot heel veel plezier.
De oorspronkelijke tekst van Erwin Schrödinger (in vertaling)
Een kat wordt in een stalen ruimte opgesloten, samen met de volgende helse machine (die men moet afschermen tegen direct ingrijpen van de kat): in een buisje zit een minuscuul klein beetje van een radioactief element, zo weinig, dat gedurende een uur mogelijk een van de atomen vervalt, maar even waarschijnlijk ook niet. Vervalt een atoom, dan detecteert een geigerteller dat en laat via een relais een hamertje vallen, dat een flesje met blauwzuur stuk slaat. Als men dit systeem een uur lang aan zichzelf heeft overgelaten, dan zal men zeggen dat de kat nog leeft als intussen geen atoom vervallen is. Het eerste atoom dat vervalt zou de kat vergiftigd hebben. De toestandsfunctie van het hele systeem zou dat zo uitdrukken, dat daarin de levende en de dode kat gelijktijdig gemengd voorkomen. Het kenmerkende aan zulke gevallen is, dat een oorspronkelijk tot atomair bereik beperkte onbepaaldheid zich vertaalt in grofzintuigelijke onbepaaldheid, waarover dan door directe waarneming beslist kan worden.
Als het nu waar is dat een deeltje niet noodzakelijk bestaat tot het geobserveerd wordt, dan is het niet zeker of de hamer ooit kan vallen – wellicht moet hij vallen, wellicht kan hij vallen, wellicht kan hij niet vallen. Totdat de doos open gemaakt wordt, is het dus niet zeker wat er gebeurd is. De uitsmering van mogelijkheden over het veld der waarschijnlijkheid betekent dus dat zolang de doos dicht is, de kat tegelijkertijd zowel in leven als dood kan zijn. Zolang er geen observatie mogelijk is, is het niet anders te zeggen.
Het kostte me heel wat keren lezen en herlezen voordat ik ook maar een beetje kon begrijpen van wat Schrödinger bedoelde. En misschien begrijp ik het zelf nog maar een klein beetje, of wellicht zelfs helemaal niet.
De vereenvoudigde versie voor (pleeg)kinderen
Er is een bos. In het bos staan bomen. Als je door het bos loopt, zie je de bomen, hoor je de vogels, ruik je de natte bladeren. Plotseling hoor je “Oehoe, Oehoe..” Je kijkt om je heen. Waar is de uil die dat geluid maakt? En plotseling zie de uil zitten op een boomtak!
Een week later loop je weer door het bos. Je ziet weer de bomen, hoort weer de vogels, ruikt weer de natte bladeren. Je kijkt om je heen, op zoek naar de uil, maar je kunt hem niet vinden. Je vraagt je af of de uil er nu wel of niet is? Je kijkt wél maar ziet hem niet! Plotseling vliegt hij, geruisloos, voorbij. Je hoort hem niet maar ziet hem wél! Gelukkig! Ook als je de uil niet hoort is hij er wel!
Weer een week later loop je weer door het bos. Je ziet weer de bomen, hoort weer de vogels, ruikt weer de natte bladeren. Je kijkt niet om je heen, niet op zoek naar de uil, en je kunt hem dus ook niet vinden. Als je niet kijkt, dan is hij er gewoon niet…
Weer een week later vraagt een van de kinderen of het bos eigenlijk wel bestaat? “Ja natuurlijk” antwoord ik. “Maar hoe weet je dat dan zeker? Als je niet kijkt?” Schaakmat! Ik weet pas zeker dat het bos bestaat, dat de bomen in het bos zijn, dat de uil in het bos is, als ik ga kijken, voelen, luisteren, ruiken. Als ik dat niet doe, om wat voor reden dan ook, dan zijn beide opties – ze bestaan niet én ze bestaan wel – even goed mogelijk.
Terug naar Donald J. Trump. Gebaseerd op het gedachten-experiment van Schödinger heeft hij deels gelijk. Deels, want de Corona-besmettingen bestaan gelijktijdig wél en niet. Als Trump alléén de optie van niet-bestaan wil aannemen laat hij de andere optie, wél-bestaan dus weg.
Maar het blijft wel een beetje wringen en schuren…
Ja, als je veel kijkt zul je veel zien en vinden. Als je minder kijkt zul je minder zien en minder vinden. Als je niet kijkt zul je niet(s) zien en niet(s) vinden. Natuurlijk zegt het alleen maar iets over het zien en vinden en niets over de aanwezigheid als zodanig. Maar toch…
Volgens Schrödinger bestaan verschijnselen als leven en dood, als aan of afwezig zijn, bij de gratie van de waarneming. Als je niet kijkt zal je niet met zekerheid kunnen zeggen dat het wel of niet bestaat, dat het wel of niet aan- of afwezig is, dat het wel op niet levend of dood is.
Er zijn mensen die het gedachten-experiment nog een stap verder voeren en niet alleen zeggen dat de elkaar uitsluitende opties van leven en dood, aan of afwezigheid, naast elkaar kunnen bestaan als er geen waarneming is, maar dat leven en dood beiden bestaan bij de gratie van de waarneming. Er is slechts leven én dood omdat ik waarneem. Er is slechts aan- én afwezigheid omdat ik waarneem.
En nog een stap verder…
Er zijn slechts aanwezige én afwezige Corona-besmettingen omdat ik waarneem. Corona bestaat omdat ik besta. Corona en ik horen bij elkaar. Zonder de een is de ander er niet. Of, anders geformuleerd, ik ben de oorzaak van Corona én het gevolg van Corona. In dit geval, naar analogie van Schrödingers Kat, staat ik zowel voor Rik als voor het systeem waar ik deel van ben. In de meest extreme variant: De volledige mensheid zoals die was, is en zal zijn.
Deze driedeling – was & is & zal zijn – zijn de drie onderwerpen van de boeken van Yuval Noah Harari. Bijzonder lezenswaardig, en niet alleen in tijden van Corona.
Rik Konincks,
Zoon | Vader | Grootvader | Schoonvader | Echtgenoot
Blogger | Trainer | Coach | Master Opsteller
Begeleider van en Zorgverlener voor ouderen
systemischbekeken.wordpress.com 